Βεάκης, Αιμίλιος

(Πειραιάς 1884 – Αθήνα 1951). Ηθοποιός του θεάτρου, από τους σημαντικότερους του 20ού αι. Μικρός έμεινε ορφανός και μεγάλωσε στα χέρια στοργικών συγγενών του, ενώ νωρίς αισθάνθηκε κλίση προς το θέατρο και τη ζωγραφική. Το 1900, προτού καν συμπληρώσει τα δεκαέξι του χρόνια, έδωσε με επιτυχία εξετάσεις στη Βασιλική Δραματική Σχολή, που λειτούργησε για μικρό χρονικό διάστημα. Το καλοκαίρι του 1901 έπαιξε στο θέατρο Νεάπολης και ξεχώρισε αμέσως και μάλιστα σε κωμικό ρόλο· παρά τη νεότητά του, δεν ζήτησε να παίξει ρόλους εραστή. Το ίδιο άλλωστε έγινε σε όλη τη διάρκεια των πενήντα χρόνων της θεατρικής του καριέρας· ποτέ δεν κυνήγησε τους καλύτερους ρόλους· εκείνοι ήρθαν κοντά του. Για 13 χρόνια, στη συνέχεια, χάθηκε από την Αθήνα, που είναι η φιλοδοξία όλων των ηθοποιών. Γύριζε στην επαρχία, καθώς δεν παραδεχόταν τα αθηναϊκά παρασκήνια. Εργάστηκε πλάι σε ελάσσονες ηθοποιούς του 19ου αι., όμως από αυτούς διδάχτηκε την αποστολική αντίληψη του θεατρικού λειτουργήματος. Στην τουρκοκρατούμενη ακόμη τότε Μακεδονία και έχοντας δίπλα του ερασιτέχνες, μοχθούσε με πατριωτική πίστη να φέρει το θέατρο σε επαφή με τον υπόδουλο πληθυσμό. Όταν ξέσπασαν οι Βαλκανικοί πόλεμοι, έσπευσε με κινδύνους να φτάσει από την Μακεδονία στην Αθήνα, για να καταταγεί. Έλαβε μέρος και στον Ελληνοβουλγαρικό πόλεμο, υποδειγματικός, καθώς λέγεται, μαχητής. Ξαναγύρισε στην επαρχία, απ’ όπου τον κάλεσε ο θίασος Κυβέλης επειδή είχε προηγηθεί η φήμη του που όλο μεγάλωνε. Βγήκε στο θέατρο όταν πρωτοπορία ήταν ο προχωρημένος νατουραλισμός –όχι πια ο ηθογραφικός, αλλά των πόλεων– και υπήρξε ο ασύγκριτος ερμηνευτής του· η συνεργασία του με τους παλαιότερους ηθοποιούς τού είχε αφήσει έναν ανεπαίσθητο στόμφο, που γινόταν μεγαλείο στο παίξιμό του. Από το 1915 τον θεωρούσαν κορυφαίο ηθοποιό του ελληνικού θεάτρου. Το γαλλικό βουλεβάρτο, που ήταν η βάση του ελληνικού δραματολογίου, στον καιρό του δεν είχε μυστικά για τον Β., ούτε στους χαρακτηριστικούς (καρατερίστικους) κωμικούς ρόλους ούτε στους μεγαλοαστικούς. Ο Σαίξπηρ ήταν γι’ αυτόν ένα ιδανικό και τον έπαιξε το 1916. Διψασμένος για θεατρική μάθηση, ζήτησε τη διδασκαλία του Θ. Οικονόμου, γιατί δεν είχε διόλου την ιδέα πως το πληθωρικό του ταλέντο θα επαρκούσε από μόνο του για να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις των ρόλων του. Και αργότερα όμως έδειχνε πειθαρχία κάτω από σκηνοθέτες μικρότερούς του και στα χρόνια και στην αξία. Το 1919 στράφηκε στην αρχαία τραγωδία και ερμήνευσε Οιδίποδα τύραννο, σε σκηνοθεσία του Φώτου Πολίτη. Η θεατρική του δύναμη βρήκε τον ρόλο που της ταίριαζε και αναπτύχθηκε σε ένα πλάτος και σε μια ένταση που και ο ίδιος δεν την είχε φτάσει άλλοτε και ήταν δύσκολο να την ξεπεράσει άλλος. Η ηθοποιία παλιώνει γρήγορα, η τεχνική των νέων έχει τα δικαιώματά της, όμως ο τραγικός παλμός, η ομορφιά της σκηνικής παρουσίας του και οι διακυμάνσεις της φωνής του τον οδηγούσαν σε μια τελειότητα πάνω από την τεχνοτροπία του. Ανάλογη πληρότητα και λάμψη είχε και στον Βασιλιά Λιρ (Εθνικό, 1938), όπου ξεπέρασε κάθε άλλη του δημιουργία και στάθηκε ως ένας από τους καλύτερους Λιρ του κόσμου. Τη στάση του απέναντι στα ελληνικά έργα τη χαρακτήριζε αγάπη και συναίσθηση ευθύνης. Θα μείνει αλησμόνητος ως Κυρ-Αντώνης στο Φιντανάκι (θίασος Κυβέλης, 1921) όταν στην τελευταία πράξη νανούριζε τη θυγατέρα του, και το θεληματικό βράχνιασμα της φωνής του έδινε τόσο έκδηλο το ξεχείλισμα του πόνου μέσα στη λαϊκή ψυχή του, που ήταν αδύνατο να μη ραγίσει κάθε καρδιά. Στον Κουρέα της Σεβίλης του Μπομαρσέ (θίασος Κοτοπούλη, 1927) έπαιξε με δύναμη κωμική τον ερωτευμένο γέρο, καθώς και στον Κατά φαντασίαν ασθενή (Εθνικό, 1937) τον Αργκάν. Οι παραπάνω ρόλοι του δείχνουν πόσο πολύμορφο ήταν το ταλέντο του. Από το 1915 και ύστερα, εργάστηκε στους θιάσους Κυβέλης, Μαρίκας Κοτοπούλη και σε δικούς του. Στο Εθνικό ήταν από τους πρώτους καλλιτέχνες του (1932) έως το 1941. Βγήκε πάλι στο ελεύθερο θέατρο (θίασος Ενωμένων Καλλιτεχνών) και ύστερα από μια συνταξιοδότηση, όχι απόλυτα εθελουσία, ξαναγύρισε στο Εθνικό όπου και εμφανίστηκε για τελευταία φορά στους Τρεις κόσμους του Διονύση Ρώμα (1951) και, όπως πάντα, με την ίδια επιτυχία. Η θεατρική του πολυμέρεια δεν ήταν μόνο στους ρόλους. Έγραψε και θεατρικά έργα, μονόπρακτα (Πλάι στον αρχηγό και Χρεωκοπημένοι, 1929) και πολύπρακτα: ένα πρωτότυπο είναι το καλύτερό του, Η Ρηνούλα (παίχτηκε από τον θίασο Κυβέλης το 1918), και δύο διασκευές: 7.000.000 εισόδημα (θίασος Κυβέλης, 1929) και Ταπεινοί καικαταφρονεμένοι του Ντοστογιέφσκι. Έγραψε επίσης Τραγούδια της αγάπης και της ταβέρνας (ποιήματα, χωρίς χρονολογία). Από τα Απομνημονεύματα, όπου ανιστορεί γενικά τη ζωή του, δημοσιεύτηκαν μερικά αποσπάσματα. Ειδικότερα, πρέπει να αναφερθούν οι Πολεμικές εντυπώσεις του (1914). Μεγάλο μέρος από την αγνή καρδιά του το προσέφερε στη θεατρική νεότητα ως καθηγητής δραματικών σχολών, αλλά και ως συμπαραστάτης της σε θιάσους. Η καλοσύνη του, η συναίσθηση των υποχρεώσεών του ως πνευματικού ανθρώπου απέναντι στον λαό και η τόλμη του ως πολίτη, έγιναν αφορμή να υποστεί διωγμούς, περιπέτειες και ενοχλήσεις. Ο Β. ήταν γλυκός ηθοποιός, καλοπρόσδεκτος για τον θεατή, γοητευτικός παρά τον όγκο του σώματός του: στα τελευταίατου χρόνια, δεν έχασε τίποτα από την ευκινησία του και από τη χάρη στις κινήσεις του επάνω στη σκηνή. Η ομιλία του, ο τρόπος που χρησιμοποιούσε τη δημοτική στη σκηνή ως πιστός οπαδός της, ενίσχυσε τις πεποιθήσεις πολλών φίλων του δημοτικισμού. Ο Αιμίλιος Βεάκης, ίσως ο σημαντικότερος Έλληνας ηθοποιός του 20ού αι., στον ρόλο του βασιλιά Λιρ (Εθνικό Θέατρο, 1938), στον οποίο είχε ξεπεράσει κάθε άλλη του δημιουργία. Σκηνή από την ταινία «Η φωνή της καρδιάς» (1943), μια από τις ελάχιστες κινηματογραφικές δουλειές του Αιμίλιου Βεάκη (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).